Turkiye'de azimsanmayacak sayida edebiyat odulu veriliyor. Bunlarin icinde uzun omurlu ve gelenegi olanlar da var. Ama gelin gorun ki hic birisinin okur icin bir anlami yok...
M. Fatih Andi'nin haberi
Turkiye'de azimsanmayacak sayida edebiyat odulu veriliyor. Bunlarin icinde uzun omurlu ve gelenegi olanlar da var. Fakat bunca odul ve odullu kitap, edebiyat ortamina bir canlilik getirmiyor. Bu sayimizda Turkiye'de odul mekanizmasinin nasil isledigini, odullu kitaplarin seruvenini ve odullerin etkisiz olusunun sebeplerini ele aldik.
Edebiyat ortaminin bir parcasi olarak edebiyat odulleri, ortaya konulan urune karsi ilgi ve begeniyi olusturma amacina yonelik bir niyet ve gayreti barindirdiklari, yani sanat ve edebiyat eksenli olduklari olcude olumlu cabalardir. En azindan, eskilerin o meshur sozunde oldugu gibi marifet-iltifat denkleminin bir tarafini desteklemek suretiyle tesvik edici ve ‘marifet’ artirici bir islevleri vardir. Eski caglarin ‘mesen’lik olgusunun nitelikleri ve amaclari degismis bir uygulamasi gibi, sanatk�ri tanitici, destekleyici, hatta kimi zaman yonlendirici birtakim etkileri ve yaptirimlari dusunulebilir.
Bugun bircok edebiyat odulu, olmus bulunan bir sairin, yazarin adina verilmektedir. Behcet Necatigil Siir Odulu, Cemal Sureya Siir Odulu, Omer Seyfeddin Hik�ye Yarismasi, Haldun Taner Hik�ye Odulu, Orhan Kemal Roman Armagani, Sait Faik Hik�ye Armagani, Cahit Zarifoglu Siir Odulu, Yasar Nabi Edebiyat Odulu vs... Bu odullerin tesvik edicilik yaninda, adina odul verilen yazarin anisini gunun edebiyat ortaminda diri tutmak, eserlerine ilgiyi nesilden nesile tasimak gibi bir fonksiyonu da ustlendigi soylenebilir.
Tanpinar, omru boyunca maruz kaldigi bir “suk�t suikasti”ndan soz ediyor, eserlerinin edebiyat cevrelerinden bekledigi ilgiyi gormediginden, hatta bu ilgisizligin bir bakima bir ozel tavra burunerek ustunu ortme cabasina donustugunden yakiniyordu. O, elbette, eserlerinin carptigi duvarlardan yankisiz donusune hayiflaniyor, haklarinda takdir yahut tenkit yollu yazilarin yazilmadigini, edebiyat mahfillerinde uzerinde konusulmadigini, yeterli bir edebiyat aktualitesi ruzg�rina muhatap olmadigini kastederek bu nitelemede bulunuyordu. Ama bu suikastin bir ayagi da odulsuzluktu.
Edebiyat odullerinin onemli islevlerinden biri de eser uzerine ilgiyi toplamasi olmalidir. Bunun bircok ornegi vardir. Ama Halide Edip Adivar’in Sinekli Bakkal’inin 1942’de Cumhuriyet Halk Partisi Muk�fati’ni almasi uzerine etrafinda olusan ilgi yumagi, olumlu yahut olumsuz elestiri ve begeni firtinasi, Tanpinar’in kendi zamaninda sahit oldugu tipik bir ornektir.
Uygulanmalarina bakarak, ulkemizde odulleri ikiye ayirmak mumkun. Kimi oduller, bir yarisma sonrasi katilimcilar arasindan yapilan bir secme ile veriliyor; kimileri ise gecmise yonelik olarak, son bir yilin, uc yilin, bes yilin urunleri arasindan yapilan secme ve eleme neticesinde... Bunlardan birinci grup odulleri tesvik edici oduller, ikinci turdekileri ise takdir edici oduller diye nitelendirebiliriz.
Turkiye’de birinci turden odullendirmeler digerlerine gore daha cok. Bircok vakif, kurum yahut edeb� mahfil, bu turden oduller veriyor. Genc yazarlarin pek cogu, kendileriyle yapilan roportajlarda, bu odullere basvurma sebeplerini siralarken, taninmak, eserlerini bu vesile ile yayimlatabilmek, edebiyat aktualitesi icinde yer alabilmek gibi seyler soyluyorlar. Bizzat odulun kendisi yahut verilen madd� karsilik, belki de cogu durumda, epey cuz’� kactigi icin ikinci, ucuncu sirada geliyor. Oysa Orhan Pamuk’un aldigi odulle gectigimiz gunlerde Turkiye’nin gundemine oturan Nobel edebiyat odulleri, etkisini, itibarini ve yaptirimini, parasal, siyasal, aktuel yahut kulturel, her anlamda sagladigi imk�nlara borclu degil midir? (Burada parantez ici bir yorum-hukum olarak Nobel’in bir siyasal angajman, bir kulturel ve ideolojik tercih ve kusatma icermedigini, odullendirilen eserlerin bu dogrultuda belirlenmedigini, kendisine odul verilenlerin bir oranda “sahibinin sesi” rolunu ustlendikleri icin odullendirilmediklerini soylemek mumkun mudur?)
Bir odulun amacina ulasmasi, ciddiyeti ile orantilidir. Bu ciddiyet ise verilen odulun ozelligi kadar, kendisine odul verilen eserin niteligi ile de ortusur. Bu ise secici kurulun niteligi demektir bir bakima. Bu durumda, jurinin ciddiyeti, tarafsiz ve durust, iyi belirlenmis kurallar cercevesinde bir secme yapmasi, daha da onemlisi juri uyelerinin yetkinligi ve odul verdigi alanda secebilme donanimi onem kazanmaktadir. Bir ahbap cavus meclisi yahut eskilerin deyimiyle “surek� heyeti” kimligi ile olusturulmus bir juri, kendi yandaslarinin yazdiklarina “koltuk cikmak”tan ote bir islevi yerine getirmeyecektir.
Oduller nicin ‘etkili’ olamiyor
Bugun Turkiye’de bircok edebiyat odulu veriliyor. Ama dogrusu bu cabalar, kendilerinden beklenen etkiyi ve fonksiyonu, cogunlukla yerine getirmekten uzaktirlar. Nicin? Bizce bir degil, bircok sebep yuzunden.
Cunku mesel�, bu odullerin devamli olmayisi, yani bir bakima kurumsallasamamasi bu sebeplerden birisi. Periyodik olarak, iyi kotu aksamadan bugune gelen edebiyat odulumuz o kadar azdir ki... Turkiye Yazarlar Birligi Odulleri, Turk Dil Kurumu Odulleri, Behcet Necatigil Siir Odulu, Haldun Taner Hik�ye Odulu, Orhan Kemal Roman Armagani, Omer Seyfettin Hik�ye Odulu, Sait Faik Hik�ye Armagani, Yunus Nadi Armagani gibi oduller, kalabalik icinden bu dogrultuda hatirlayabildiklerimiz.
Ayrica, yukarida belirttigimiz gibi, eserlerin kimi siyasal veya ideolojik angajmanlar yahut cekincelerle belirlenmesi, odulun “bizimkiler” ve “otekiler” kutuplasmasi cercevesinde dusunulmesi, juri uyelerinin yetersizligi, juri uyelerinin kimi durumlarda gelen eserleri bile titizlikle okuma zahmetine katlanmamalari, odullerin duzenli olarak verilmemesi, zaman zaman aksamalara, kesintilere ugramasi gibi etkenler, Turkiye’de edebiyat odullerinden beklenen etkiyi vermiyor; bu odullendirme cabalari, bircogundaki butun iyi niyetlere ragmen kisir gayretler olarak kalma bahtsizligina ugruyor. Bunda oturmus, canli ve gundem olusturabilen bir edebiyat ortamimizin bulunmamasinin, var olan ilgi ve faaliyetlerin de gitgide magazinlesen bir eksene kaymaya baslamasinin, cok satan eserler olgusunun icini baska ilgiler, beklentiler ve ozelliklerin doldurmasinin, birer kultur kurumu yahut sanat, edebiyat meclisi gibi faaliyet gosteren yayinevlerinin ve basin-yayin odaklarinin sayisinin azliginin da rolu buyuktur. Bu yuzden de, odulu alan aldigiyla kaliyor, odulun etkisi cabucak unutuluyor ve belki, biraz daha karamsar olarak soyleyelim ki, cogu zaman o etki zaten hic olusmuyor. Mesel� Turkiye’de aldigi bir odul yuzunden eseri buyuk bir ilgiye mazhar olan, cok satanlar arasina giren edebiyatci kac tanedir ki?
Oysa, yazinin basinda soyledigimiz gibi, edebiyat odulleri onemli birer kulturel olgudur. Bir edebiyat odulu, toplumun sanat ve edebiyat ortaminda motivasyon olusturabilir, genc ilgileri yureklendirir, tesvik eder, adini duyurur, yazmasina devamlilik saglar. Adina, anisina verildigi edebiyatciyi, olumunden sonra bile okur ilgilerinin odagi yapmayi surdurur, eserlerini milletin edebiyat ortaminda bir kulturel ve sanatsal deger olarak diri kilar. Olusmus ve oturmus edeb� degerleri ve kisilikleri takdir ederek destekler, kendilerine bir sorumluluk yukler, onlarin eserlerine ilgiyi taze tutar, okurun ilgisini ve dikkatini okunmaya deger olana ceker ve boylelikle edebiyatin mesafe kat etmesine, oncu ve kaliteli eserlerin cogalmasina hizmet eder.
Bu etki ve islevlerin yerini bulmadigi bir odul cabasi, birbirini agirlayan “korler ve sagirlar”in isguzarligindan ote nedir ki?
2006 edebiyat odulleri ve sahipleri
Sait Faik Hik�ye Odulu
Refik Algan, Saat Kulesi
Yasar Nabi Nayir Genclik Odulleri
Siir dalinda - Olcay Ozmen, Sensiz Uc Yagmur
Oyku dalinda - Gulcin Karas, Kaderin Agi
Omer Seyfettin Hik�ye Odulu
Ayse Cokcevik, Hayat
Orhan Kemal Roman Odulu
Hasan Ali Toptas, Uykularin Dogusu
Everest Yayinlari Ilk Roman Odulu
Tarkan Barlas, Lanetli Oda Guldem Sahan, Gulgez
Sedat Simavi Edebiyat Odulu
Tarik Dursun K., Hepsi Hik�ye
Yunus Nadi Odulleri
Roman dalinda - Yigit Okur, Deniz Taslari
Oyku dalinda - Sezer Ates Ayvaz, Tamiris’in Gece Suclari
Siir dalinda - Rusen Hakki, Balkonda Aksamustu
Cevdet Kudret Odulu
Prof. Dogan Aksan,Yunus Emre Siirinin Gucu
Necatigil Siir Odulu
Mehmet Taner, Cevre Citin Uzerinde
25. TUYAP Kitap Fuari Onur Odulu
Dogan Hizlan
Dunya Kitap Odulleri
Yilin Telif Kitabi-Deniz Gursoy, Tesbih
Parmak Uclarindaki Huzur
Yilin Ceviri Kitabi - Ahmet Cemal’in cevirisiyle
Goethe’nin Yarat Ey Sanatci kitabi
Altin Sayfa Edebiyat Odulu-Aysel Gurmen, Dereden Tepeden Derelikoy’den Erol Buyukmeric, Midas’in Serceparmagi. |
0 yorum:
Yorum Gönder